Δημιουργία Κέντρων Ημέρας Στην Ελλάδα

Μάγδα Τσολάκη, MD, PhD, Νευρολόγος-Ψυχίατρος, καθηγήτρια Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Πρόεδρος της Ελληνικής Ομοσπονδίας Νόσου Alzheimer και Συγγενών Διαταραχών

Εισαγωγή: Η ανάγκη ύπαρξης Κέντρων Ημέρας για τη φροντίδα των ηλικιωμένων με νοητικές και ήπιες ψυχιατρικές διαταραχές είναι δεδομένη και πλέον γενικά αποδεκτή.

Είναι ένα βήμα μετά τη δημιουργία των ΚΑΠΗ, όπου φυσιολογικοί ηλικιωμένοι επικοινωνούν, χαίρονται, δημιουργούν. Στα Κέντρα Ημέρας επικοινωνούν μεταξύ τους , χαίρονται διάφορες δραστηριότητες και δημιουργούν ηλικιωμένοι ασθενείς με εγκεφαλικές διαταραχές.

Πολλά προγράμματα εφαρμόζονται σήμερα στα Κέντρα Ημέρας της Ελληνικής Εταιρείας νόσου Alzheimer στη Θεσσαλονίκη, αλλά και στην Αθήνα, στο Βόλο, στα Χανιά , στην Καρυώτισα, τα παρακολουθούν μεγάλος αριθμός ασθενών και φαίνεται ότι δίνουν  χαρά, αισιοδοξία και αγάπη για την ζωή βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής τους.

Όραμα των επιστημόνων που ξεκίνησαν αυτές τις δραστηριότητες είναι να εφαρμόζονται όλα αυτά τα προγράμματα ή τουλάχιστον κάποια από αυτά σε κάθε πόλη της Ελλάδος και της Κύπρου, έτσι ώστε οι απόμαχοι της ζωής να φεύγουν για την αιωνιότητα ευχαριστημένοι με την γλυκύτατη γεύση της έκφρασης της ευγνωμοσύνης αυτών που συνεχίζουν να μένουν πίσω.

Ιστορία: Κάθε χρόνο από το 1994, γιορτάζεται η παγκόσμια Ημέρα Νόσου Alzheimer σε 72 χώρες σε όλο τον κόσμο. Κάθε χρόνο αυτή τη μέρα γίνεται στην Ελλάδα Press Conference για την ενημέρωση του κόσμου για τα νεώτερα δεδομένα στην Άνοια. Το 1998 προσκεκλημένος σε αυτή την Press Conference ήταν ο Διευθυντής Ψυχικής Υγείας κ. Πέτρος Γιαννουλάτος με σκοπό την παρουσίαση των οραμάτων της τότε Κυβέρνησης για την φροντίδα των ασθενών με άνοια. Άλλοι ομιλητές ήταν η κ. Νίτσα Κακογιάννη, Ψυχολόγος, η οποία  παρουσίασε την φροντίδα των ασθενών στην Ολλανδία και  η γράφουσα το άρθρο αυτό  με θέμα την κατάσταση των ασθενών με άνοια που επικρατούσε τότε στην Ελλάδα. Στο τέλος εκείνης της εκδήλωσης αποφασίστηκε η δημιουργία Κέντρων Ημέρας στην Ελλάδα.

Ο δρόμος ήταν μακρύς και δύσκολος. Μόλις προχθές ξοφλήσαμε τους προμηθευτές μας από το δεύτερο κέντρο Ημέρας στη Θεσσαλονίκη με καθυστέρηση 1,5 χρόνου. Το πρώτο κέντρο Ημέρας έγινε στην Αθήνα το 2005, το δεύτερο στο Βόλο το 2006, το τρίτο στα Χανιά  τον ίδιο χρόνο, το τέταρτο στη Θεσσαλονίκη το 2007, το πέμπτο στην Αθήνα τον ίδιο χρόνο και ακολούθησαν στο Ηράκλειο, στην Ξάνθη, στη Ρόδο, στην Πάτρα.

Εργασίες που γίνονται στα Κέντρα Ημέρας

1. Νευροψυχολογική Εκτίμηση

Η αξιολόγηση των νευροψυχολογικών δεδομένων δίνει σημαντικά στοιχεία, καθοριστικά για τη διάγνωση, την πρόγνωση, τη συμβουλευτική κα το σχεδιασμό των προγραμμάτων αποκατάστασης. Η αξιολόγηση των δεδομένων περιλαμβάνει τα αποτελέσματα από τις νευροψυχολογικές δοκιμασίες, τα στοιχεία από το ιστορικό, την κλινική εικόνα του ασθενή, τις ανάγκες και τις προσδοκίες του ασθενή και της οικογένειάς του[1]. Η διαδικασία της νευροψυχολογικής εξέτασης περιλαμβάνει τρία μέρη: την προκαταρκτική συνέντευξη, τη λήψη ιατρικού – ψυχοκοινωνικού ιστορικού και τη χορήγηση νευροψυχολογικών δοκιμασιών.

Ο νευροψυχολόγος, κατά τη χορήγηση και αξιολόγηση των δοκιμασιών, έχει υπόψη του, ότι οι επιδόσεις των ατόμων επηρεάζονται από την ηλικία και την εκπαίδευσή τους, οπότε οι επιδόσεις που διαχωρίζουν τους φυσιολογικούς από τους ασθενείς πρέπει να χρησιμοποιούνται με επιφύλαξη, ειδικά αν είναι χρονομετρούμενες. Ο εξεταστής, που διενεργεί το νευροψυχολογικό έλεγχο πρέπει να χαρακτηρίζεται από άρτιο και υψηλό επίπεδο κατάρτισης, να έχει εξειδικευμένες γνώσεις και κλινική εμπειρία ώστε οι ψυχομετρικές δοκιμασίες να χορηγούνται σύμφωνα με τις ακριβείς οδηγίες, και τα δεδομένα να αξιολογούνται έγκυρα και αξιόπιστα.

2. Ιατρική αξιολόγηση

Στην αρχή του ιστορικού λαμβάνονται ορισμένα δημογραφικά στοιχεία όπως το ονοματεπώνυμο, το φύλο, η ηλικία, το ύψος, το βάρος, ο τόπος διαμονής, τα έτη και το επίπεδο εκπαίδευσης, το επάγγελμα. Επίσης καταγράφονται τα αντίστοιχα δεδομένα και για τον περιθάλποντα. Έπειτα από τη λήψη των δημογραφικών στοιχείων, σημειώνεται αν ο ασθενής διαθέτει εναισθησία, δηλαδή κατά πόσον αντιλαμβάνεται ο ασθενής ή όχι το πρόβλημα υγείας που αντιμετωπίζει. Η εναισθησία είναι πολύ σημαντικό στοιχείο διότι σχετίζεται με τα κίνητρα του ασθενή να ενταχτεί σε πρόγραμμα μη φαρμακευτικής παρέμβασης. Στη συνέχεια καταγράφεται το πρώτο παρατηρηθέν σύμπτωμα που μπορεί να αποδοθεί σε νοητική διαταραχή, όπως μεταβολές στη μνήμη, στην εκτελεστική λειτουργία, στις οπτικοχωρικές ικανότητες ή το λόγο. Το πρώτο παρατηρηθέν σύμπτωμα αλλαγής, είναι σημαντική πληροφορία, διότι μπορεί να κατευθύνει τη διάγνωση ως προς το είδος της άνοιας και καθορίζει το νευροψυχολογικό προφίλ της διαταραχής.

Γίνεται φυσική, νευρολογική και ψυχιατρική εξέταση και δίδονται εξετάσεις έτσι ώστε να αποκλεισθούν οι αναστρέψιμες άνοιες.

3. Οδοντιατρική Αξιολόγηση

Η οδοντιατρική παρουσία σε χώρους όπου υπάρχουν άτομα με άνοια έχει αποδειχθεί ότι είναι απαραίτητη και χρήσιμη. Οι οδοντιατρικές πρακτικές που πρέπει να ακολουθούνται προκειμένου να εξυπηρετείται η οδοντιατρική υγεία των ασθενών σχετίζεται με το προσδόκιμο επιβίωσής τους.[2]

Η ανάγκη οδοντιατρικής περίθαλψης σε ασθενείς με άνοια είναι σαφώς υποβαθμισμένη σε σχέση με αυτή στον υγιή πληθυσμό ανάλογης ηλικίας. Έχει παρατηρηθεί εξάλλου, ότι τα άτομα με άνοια που έχουν ικανοποιητική στοματική υγιεινή, έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής, και αυξάνουν τον χρόνο αυτοεξυπηρέτησής τους.

4. Εκτίμηση Κινητικών Προβλημάτων

Η εκτίμηση των κινητικών προβλημάτων γίνεται από καθηγητή Φυσικής Αγωγής και Φυσικοθεραπευτή. Ένα από τα κινητικά προβλήματα των ηλικιωμένων είναι η δυσκαμψία, δηλαδή η δυσκολία στην κίνηση των αρθρώσεων, λόγω αυξημένης αντίστασης περιαρθρικών μαλακών μορίων. Η άρθρωση του ηλικιωμένου δεν εκτελεί πλήρως το εύρος της κίνησης, επομένως περιορίζεται[3]. Άλλο πρόβλημα που εμφανίζεται είναι οι αγκυλωμένες αρθρώσεις. Μία διαταραχή των αρθρώσεων κατά την οποία οι αρθρικές επιφάνειες εμφανίζουν συνοστέωση. Επίσης, στους ηλικιωμένους εμφανίζεται σπαστικότητα, δηλαδή η αύξηση του μυϊκού τόνου όπου όταν προσπαθεί ο ηλικιωμένος να εκτελέσει μια κίνηση, δημιουργείται υπερβολική αντίσταση9. Η δυσπραξία είναι και αυτή δυσκολία στην εκτέλεση κινήσεων, λόγω όμως διαταραχής στην αντίληψη και όχι κινητικής ανικανότητας. Τέλος, η ατονία και η αδυναμία στήριξης κορμού είναι από τα κύρια προβλήματα των ηλικιωμένων[4]. Οι αρθρίτιδες είναι χρόνιες εκφυλιστικές αλλοιώσεις των αρθρώσεων και θεωρείται ως η ασθένεια των ηλικιωμένων.

5. Εκτίμηση Ψυχολογικών διαταραχών και διαταραχών συμπεριφοράς και αντιμετώπισή τους

Εφαρμόζονται οι εξής θεραπευτικές προσεγγίσεις: 1) Συμπεριφορικές προσεγγίσεις: η προσέγγιση αυτή στηρίζεται στο εξής κριτήριο: ένα συμβάν επηρεάζει τη συμπεριφορά του ασθενούς → η συμπεριφορική αντίδραση καθορίζεται από το συμβάν → συνέπειες προκύπτουν λόγω της συμπεριφορικής αντίδρασης → αποκλιμάκωση της αντιδραστικότητας και συζήτηση για την προσέγγιση μετά την παρεύλευση του συμβάντος. Προτεινόμενες πρακτικές είναι οι εξής: α) δημιουργία τυπικής, καθημερινής ρουτίνας με αναφορά στις προτιμήσεις του ανθρώπου μας, β) αδιαφορία απέναντι σε πιθανές ανάρμοστες συμπεριφορές και ενθάρρυνση της σωστής συμπεριφοράς, γ) αποφυγή χρονικής βίας κατά την επικοινωνία και αποφυγή εμμονής σε καταστάσεις οι οποίες προφανώς πιέζουν τον άνθρωπό μας, δ) ανοχή σε συμπεριφορές οι οποίες δεν ενέχουν κίνδυνο, ε) ελαστικότητα στον χρονικό καθορισμό γευμάτων και ύπνου. Οι επικοινωνιακές ικανότητες είναι πολύτιμες στην πορεία της συμπεριφορική προσέγγιση. Έτσι, ωφέλιμες προσεγγίσεις είναι οι εξής: 1) περιφρούρηση της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, χρήση χιούμορ και αποφυγή εντάσεων, 2) επεξήγηση των κινήσεων φροντίδας που εφαρμόζουμε, με απλές και σύντομες προτάσεις προσαρμοσμένες στο μορφωτικό επίπεδο του ανθρώπου μας, 3) κατάτμηση δραστηριοτήτων σε απλούστερα επιμερή με χρήση κινήσεων, εκφράσεων και οπτικής επικοινωνίας με τον ασθενή, 4) αποφυγή χρήσης φράσεων οι οποίες μπορεί να πυροδοτήσουν συμπεριφορικές αντιδράσεις καθώς και επαγρύπνηση για το ενδεχόμενο ο άνθρωπός μας να χαθεί και να περιπλανιέται.

2) Περιβαλλοντικές προσεγγίσεις: Το περιβάλλον θα πρέπει να προσαρμοστεί στις ανάγκες του ανθρώπου και όχι το αντίθετο. Η δημιουργία ενός οικείου και ζεστού περιβάλλοντος, το οποίο βοηθά στον προσανατολισμό  και ελαττώνει τα πιθανά διεγερτικά ερεθίσματα, ενώ αποτρέπει την πιθανότητα άσκοπης περιπλάνησης,  βρίσκει εφαρμογή στην αντιμετώπιση των συμπεριφορικών διαταραχών. Σχετικές παρεμβάσεις είναι οι εξής: α) η διατήρηση κατάλληλης θερμοκρασίας, η χρήση απαλών διακοσμητικών χρωμάτων και η εφαρμογή μέτρια δυνατού φωτισμού β) αποφυγή ανακατατάξεων στα έπιπλα και στους χώρους, μείωση έντασης θορύβου, ύπαρξη ρολογιών και ημερολογίων, ύπαρξη συναγερμού που ειδοποιεί για πιθανή έξοδο του ανθρώπου από το σπίτι γ) παροχή ευκαιριών για κοινωνικές δραστηριότητες, καθώς και για δραστηριότητες οι οποίες οξύνουν το νου. 3) Διατροφή: Είναι γνωστό πως το 92% των ασθενών με άνοια χάνει αρκετό βάρος, λόγω αποφυγής κοινωνικών δραστηριοτήτων, κατάθλιψης, απάθειας και διαταραχών της συμπεριφοράς. Οι κατάλληλες παρεμβάσεις είναι οι εξής: α) να λαμβάνουμε υπ’όψιν τις γευστικές προτιμήσεις του ανθρώπου και να ετοιμάζουμε το φαγητό σύμφωνα με τις ανάγκες του, β) να επιβλέπουμε τον άνθρωπο για πιθανή απώλεια βάρους και ανάλογα να πράττουμε, ενώ βοηθά η παροχή πολλών, θρεπτικών γευμάτων για το ενδεχόμενο περιπλάνησης, όπως και η ελαστικότητα στα γεύματα. 4) Αρωματοθεραπεία και μαλάξεις: η εφαρμογή τους έχει αμφιλεγόμενο αποτέλεσμα και βασίζεται στην προσωπική ιδιοσυγκρασία του ανθρώπου, στο ιστορικό του και στην παρουσία αλλεργιών. 5) Ψυχαγωγικές προσεγγίσεις: α) μουσική: Η χρήση μουσικής βοηθά, ιδίως τους ανθρώπους με ιστορικό ενασχόλησης με αυτή. Επιδρά ευεργετικά στα ψυχωτικά συμπτώματα, στην διέγερση, στην απάθεια και στις συμπεριφορικές διαταραχές, χωρίς όμως αδιάσειστη επιστημονική τεκμηρίωση. Ιδίως τα μουσικά ακούσματα των νεανικών χρόνων, σε ήπια ένταση και με σαφή προσανατολισμό στην κουλτούρα και την χώρα προέλευσης του ανθρώπου, φαίνεται να επιδρούν βοηθητικά. β) χρήση κατοικίδιων: Η υπό επίβλεψη ενασχόληση με κατοικίδια ζώα μπορεί να έχει ευεργετική επίδραση στην κοινωνική συμπεριφορά, στην διάθεση και στην πορεία των διαταραχών συμπεριφοράς του ανθρώπου. γ) Χαλάρωση: βελτιώνει την ανησυχία, την ευερεθιστότητα και την σύγχυση. δ) Ψυχολογικές προσεγγίσεις: Ο προσανατολισμός γύρω από την πραγματικότητα, η προσπάθεια να εμπεδώσει ο άνθρωπος το έγκυρο του παρόντος που βιώνει, η επιμελής προσπάθεια να βοηθήσουμε τον άνθρωπο να ανακαλέσει  στη μνήμη του γεγονότα του παρελθόντος, αποτελούν παρεμβάσεις οι οποίες βοηθούν. 6) Παρεμβάσεις στον ύπνο: ο καθορισμός συγκεκριμένης ώρας κατάκλισης, ο περιορισμός λήψης καφεΐνης, αλκοόλ, νικοτίνης, υπέρμετρων ποσοτήτων υγρού και φαρμάκων τα οποία διαταράσσουν τον ύπνο, ωφελούν την ανάπαυση του ανθρώπου τόσο ποιοτικά, όσο και ποσοτικά. 5) Καθημερινή δραστηριότητα: βοηθητική, τόσο για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης και της απάθειας, όσο και για την ποσοτική και ποιοτική βελτίωση του ύπνου. 6) Προγράμματα νοητικής ενδυνάμωσης: τα προγράμματα αυτά είναι κατάλληλα για ασθενείς με ήπιας έως μέτριας βαρύτητας νόσο Alzheimer, καθώς σε αυτή τη φάση οι ασθενείς διατηρούν αρκετά γνωστικά αποθέματα. Σχεδιάζονται λοιπόν προγράμματα τα οποία περιλαμβάνουν δραστηριότητες όπως ο προσανατολισμός στο χώρο και το χρόνο, η συζήτηση για θέματα επικαιρότητας, ασκήσεις που ασκούν τη μνήμη, την κρίση, την σκέψη, την προσοχή, το λόγο, θεραπείες τέχνης, θεραπείες δι’αναμνήσεων, και επιτραπέζια παιχνίδια.            

6. Θεραπευτικές Τεχνικές για τις νοητικές και λειτουργικές διαταραχές

Το 1995, όταν αρχίσαμε να εφαρμόζουμε θεραπευτικές τεχνικές σε ασθενείς με άνοια, προτεραιότητά μας ήταν οι διαταραχές μνήμης, οι διαταραχές του λόγου και οι διαταραχές της προσοχής

Οι θεραπευτικές τεχνικές που εφαρμόζονται σήμερα στα Κέντρα Ημέρας  για την αποκατάσταση των ασθενών με άνοια χρησιμοποιούν κυρίως το λόγο και είναι οι εξής:

Ασκήσεις προσοχής: Οι ασκήσεις προσοχής που χορηγούνται στο προτεινόμενο πρόγραμμα χαρακτηρίζονται από οικολογική εγκυρότητα, που σημαίνει ότι τα θέματά τους αντλούνται από την καθημερινότητα των ασθενών (π.χ. ένας κατάλογος με ψώνια, χρήση ρολογιών για την εκτίμηση της ώρας, η αναζήτηση σε τηλεφωνικό κατάλογο, κατάλογοι εστιατορίων, μετεωρολογικό δελτίο, προγράμματα τηλεόρασης κ. ά.) και ασκούν με έμμεσο τρόπο τις ικανότητες της προσοχής [5] [6] [7] [8]. Οι ασκήσεις του προγράμματος δεν απαιτούν υψηλή μόρφωση και εκτελούνται με ευχαρίστηση από τους ασκούμενους. Καλλιεργούν νοητικές ικανότητες όπως:επιλεκτική οπτική προσοχή, λεκτική μάθηση με χρήση στρατηγικών κωδικοποίησης, ενημερότητα της εργαζόμενης μνήμης, αναόδευση της επιλεκτικής οπτικοχωρικής προσοχής, αναόδευση νοητικής προσδιοριστικής τάσης και εκτέλεση διπλού έργου (λεκτικού/ακουστικού και οπτικοκατασκευαστικού). Επιπλέον, πραγματοποιούνται σε συνθήκη φυσικού θορύβου, όπως άλλωστε συμβαίνει με κάθε δραστηριότητα στην καθημερινή μας ζωή.

Ασκήσεις γλωσσικών δεξιοτήτων: Είναι ομαδική παρέμβαση με τη δημιουργία κλειστών ομάδων, όπου οι συμμετέχοντες επιλέγονται με κριτήριο τα αποτελέσματα της νευροψυχολογικής τους εκτίμησης και τις ιδιαίτερες ελλείψεις που παρουσιάζουν, την εκπαίδευση και την ηλικία. Κατά τη συμμετοχή τους στο θεραπευτικό πρόγραμμα, οι συμμετέχοντες εξασκούνται μέσω συγκεκριμένων ασκήσεων στις γλωσσικές τους δεξιότητες. Οι ασκήσεις που χορηγούνται είναι α) προφορικές μέσω της ελεύθερης συζήτησης ή της χρήσης συγκεκριμένων οδηγιών, β) γραπτές με χαρτί και μολύβι και γ) μέσω της χρήσης του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Καθ’ όλη τη διάρκεια του θεραπευτικού προγράμματος η ενίσχυση και η ενθάρρυνση των συμμετεχόντων από το θεραπευτή ασκεί σημαντική επίδραση, καθώς τους παρέχει το έναυσμα να συνεχίσουν την προσπάθειά τους και να αντλήσουν ηθική ικανοποίηση.

Μουσικοθεραπεία: μπορεί να είναι είτε ενεργητική, είτε παθητική. Η ενεργητική μουσικοθεραπεία είναι για παράδειγμα να μάθουμε στον ασθενή να παίζει μουσική χωρίς να είναι απαραίτητο να έχουν εκπαιδευτεί προηγουμένως σε κάποιο μουσικό όργανο. Στη παθητική μουσικοθεραπεία, το άτομο μαθαίνει να χαλαρώνει, να αυξάνει την συγκέντρωσή του και να αισθάνεται ευχάριστα ακούγοντας απλά μουσική, σε συγκεκριμένες συχνότητες και με συγκεκριμένους ήχους [9] [10].

Εικαστική θεραπεία, Ζωγραφική: μέσα από τη ζωγραφική το άτομο μαθαίνει να εκφράζεται, να οριοθετεί τον χώρο του και να βελτιώνει τις οπτικοτασκευαστικές ικανότητες. Λειτουργεί τόσο ψυχοθεραπευτικά, όσο και γνωστικά[11].

Χορός-Χοροθέατρο: μέσα από τον χορό το άτομο εκφράζει τα συναισθήματά του, νιώθει μέρος μιας ομάδας και βελτιώνει τόσο τη γνωστική όσο και την ψυχολογική του κατάσταση[12].

Ποίηση-Βιβλιοανάγνωση: μέσα από την ευχαρίστηση που βιώνει ο ασθενής στο άκουσμα της ποίησης και του διηγήματος βελτιώνεται η ψυχολογική και νοητική του κατάσταση[13].

Πρόκληση ευχάριστων αναμνήσεων: δίνει έμφαση στην αναπόληση ευχάριστων αναμνήσεων της ζωής του ατόμου μέσα από πολυαισθητηριακή διέγερση, όπως την όραση, την ακοή, την όσφρηση, την αφή και τη γεύση[14].

Άσκηση προσανατολισμού σε χρόνο και τόπο: είναι η γνωστή τεχνική του Reality Orientation, όπου ο ασθενής μαθαίνει να προσανατολίζεται σε χρόνο και σε τόπο αλλά και να συζητά θέματα που έχουν να κάνουν με την επικαιρότητα[15].

Εκπαίδευση στην αυτο-αξιολόγηση της ζωής:. σε αυτήν, το άτομο αξιολογεί τη ζωή του, τι έχει καταφέρει όλα αυτά τα χρόνια, θέτει καινούριους στόχους και προσπαθεί να τους ικανοποιήσει (Validation Therapy).

Γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία: χρησιμοποιείται ατομικά ή ομαδικά, σε πρώιμο στάδιο άνοιας προκειμένου οι ασθενείς να διαχειριστούν άλυτες συγκρούσεις σε σχέση με τη νόσο, φοβίες, άγχος ή κατάθλιψη που είναι πιθανόν να βιώνουν. Η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία καλλιεργεί τις γνωστικές ικανότητες, δηλαδή τη μνήμη, την προσοχή, την αφαιρετική ικανότητα, και τις οπτικοκατασκευαστικές ικανότητες. Βελτιώνει τα συμπεριφορικά συμπτώματα της άνοιας, όπως είναι η ευερεθιστότητα, η επιθετικότητα, οι διαταραχές του ύπνου και οι διαταραχές διατροφής, και τα ψυχολογικά συμπτώματα όπως είναι η κατάθλιψη, οι φοβίες και το άγχος. Σαν άμεσο αποτέλεσμα της βελτίωσης των γνωστικών διαταραχών και της γενικότερης βελτίωσης της ψυχολογικής του κατάστασης, αναμένουμε και βελτίωση των λειτουργικών διαταραχών, έτσι ώστε το άτομο να είναι σε θέση να αυτοεξυπηρετηθεί. Μέσα από τη γνωστική συμπεριφορική προσέγγιση είναι δυνατόν να αυξηθεί η αυτοαποτελεσματικότητα του ασθενή, πράγμα που σημαίνει ότι ο ασθενής αισθάνεται ότι είναι πιο αποτελεσματικός σε αυτά που κάνει[16].

Ψυχοθεραπεία GESTALT: χρησιμοποιείται σε ασθενείς με άνοια σε πρώιμο, πρώτο και δεύτερο στάδιο της νόσου. Αυτή η προσέγγιση αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν ολότητα  και δίνει έμφαση στην έκφραση των συναισθημάτων. Επίσης, δίνει την ευκαιρία στο άτομο να διαχειριστεί και να λύσει προβλήματα λαμβάνοντας ενεργητική συμμετοχή σε αυτά[17].

Δημιουργική απασχόληση: (κολάζ, ζωγραφική, παζλ, μαγειρική, κηπουρική) χρησιμοποιείται σε όλα τα στάδια εκτός του τελευταίου και λειτουργεί κυρίως ψυχοθεραπευτικά, ενώ γνωστικά μπορούμε να πούμε πως έχει τη δυνατότητα να κρατήσει τον ασθενή σε μια σταθερή κατάσταση[18].

Γνωστική εκπαίδευση:μπορεί να γίνει με άσκηση της προσοχής, της οπτικής αντίληψης, μέσω στρατηγικών, με νοερή απεικόνιση και με ασκήσεις κατονομασίας. Επιτυγχάνεται επίσης, μέσα από άσκηση εκτέλεσης διπλού έργου (όπου βάζουμε το άτομο να εκτελέσει ταυτόχρονα δύο έργα πχ ένα οπτικό κι ένα ακουστικό, λεκτικό). Η γνωστική εκπαίδευση είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί και μέσα από γνωστική άσκηση με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή, με ασκήσεις που αφορούν σε καθημερινές δραστηριότητες[19]. Για παράδειγμα, μια άσκηση ζητά από τους ασθενείς να χρησιμοποιήσουν το ποντίκι του computer έτσι ώστε να κινηθούν και να ψάξουν στα ράφια ενός σούπερ μάρκετ για να βρουν τα προϊόντα που τους ζητά η άσκηση.

Τέλος χρησιμοποιούμε γλωσσικά έργα προκειμένου να αντιμετωπίσουμε δυσκολίες στη λύση προβλημάτων. Για παράδειγμα δίνουμε στον ασθενή να διαβάσει μια ιστορία και να επιχειρηματολογήσει πάνω σε αυτήν και να προσπαθήσει να βρει πως θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί μια κατάσταση. Επιπρόσθετα, η γνωστική εκπαίδευση ενισχύεται μέσα από την τροποποίηση των πεποιθήσεων για το γήρας και τη μνήμη. Ο ασθενής μαθαίνει να δίνει προσοχή στις μνημονικές του ελλείψεις και να μην τις αντιμετωπίζει σαν κάτι φυσικό που έρχεται με την ηλικία, και να αντιμετωπίζει το γήρας όχι σαν το τέλος της ζωής, αλλά ως μια περίοδο που μπορεί να έχει κέρδη κι όχι μόνο απώλειες.

Φυσικοθεραπεία

Τα περισσότερα από τα ανωτέρω προγράμματα παρουσιάζονται με λεπτομέρεια στο βιβλίο Εφαρμοσμένα θέματα Παθολογικού Γήρατος[20].

7. Φροντίδα των περιθαλπόντων.

Στα κέντρα Ημέρας γίνονται προγράμματα εκπαίδευσης και στήριξης των περιθαλπόντων τα οποία περιγράφονται όλα στο βιβλίο για τους περιθάλποντες[21]

Συμπερασματικά, η μη φαρμακολογική προσέγγιση, τόσο στον τομέα των συμπεριφορικών και ψυχολογικών διαταραχών της νόσου Alzheimer, όσο και στα εν γένει συμπτώματα της ανωτέρω πάθησης, σαφώς θα πρέπει να εφαρμόζεται παράλληλα με την φαρμακολογική θεραπεία και σε μια πορεία αλληλοσυμπλήρωσης, με γνώμονα την βελτίωση της εν γένει πορείας και εικόνας του πάσχοντος. Αυτό πραγματοποιείται σήμερα στα κέντρα Ημέρας. Ωστόσο, θεωρείται δεδομένο πως η εφαρμογή των ανωτέρω θεραπευτικών προσεγγίσεων μπορεί να βοηθήσει τον πάσχοντα, μόνο εφόσον προσαρμοστούν στις ατομικές βιολογικές και ψυχικές του ανάγκες και ιδιαιτερότητες και, φυσικά, μόνο εάν επενδυθούν με την ειλικρινή αγάπη, κατανόηση και φροντίδα, την οποία ο άνθρωπος θα πρέπει να εισπράξει τόσο από το συγγενικό περιβάλλον, όσο και από τους ιατρούς και τους περιθάλποντές του.

Βιβλιογραφία

[1] Strauss, E, Sherman, E. M. S., & Spreen, O. (2006). A Compendium of Neuropsychological Tests. Administration, Norms and Commentary (3rd Ed.) Oxford University Press

[2] Γκαβοπούλου, Ε., Μαϊόβης, Π., Ελευθερίου, Μ., Τσοκανάρη, Ι., & Τσολάκη, Μ. (2009). Οδοντιατρική εκτίμηση ασθενών με άνοια μετρίου και σοβαρού βαθμού και συσχέτιση με τη νοητική και λειτουργική κατάστασή τους. Ελληνικά στοματολογικά χρονικά. 53, 169-175

[3] Παπαδοπούλου-Ιωάννου, Σ. (2002). Κεφάλαιο: Βασικές αρχές της φυσιοθεραπευτικής αξιολόγησης του ασθενή με τη νόσο Alzheimer και καθορισμός στόχων φυσικοθεραπευτικής παρέμβασης, στα πρακτικά: <<2ο Διεπιστημονικό συνέδριο νόσου Alzheimer & συναφών διαταραχών>>. Σελ. 358-363. Θεσσαλονίκη.

[4] Δαρδαβέσης, Δ., Δαρδαβέσης, Θ., & Κουτσουγιαννόπουλος, Β. (1992). Κατάγματα και άλλες κακώσεις του μυοσκελετικού συστήματος σε υπερήλικες. Ορθοπαιδική, 5 (1 ), 34-41.

[5] Derouesneâ, C., Lacoblezi, L., Thibault. S., & LePoncin, M. (1999). Memory complaints in young and elderly subjects. International Journal of Geriatric Psychiatry, 14, 291±301

[6] Clarnette, M. R., Almeida, O. P., Forstl, H., Paton, A., & Martins, R. N. (2001). Clinical characteristics of individuals with subjective memory loss in Western Australia: Results from a cross-sectional survey. International Journal of Geriatric Psychiatry 16, 168-174

[7] Cavallini, E., Pagnin, A., & Vecchi, T. (2003). Aging and everyday memory: The beneficial effect of memory training. Archives of Gerontological Geriatry, 37, 241-257

[8] Valentijn, S. A. M., van Hooren, S. A. H., Hans Bosma, H., Touw, D. M., Jelle Jolles, J., van Boxtel, M. P. J., & Ponds, R. W. H. (2005). The effect of two types of memory training on subjective and objective memory performance in healthy individuals aged 55 years and older: A randomized controlled trial. Patient Education and Counselling, 57 (1), 106-114.

[9] Wikstrom, M., (2000), visual art dialogues with elderly persons: effects on perceived life situation.

[10] Ziv, N., Granot, A., Hai, S., Dassa, A., & Haimov, I. (2007). The Effect of Background Stimulative Music on Behavior in Alzheimer's Patients. Journal of Music Therapy: 44, (4), 329–343.

[11] Dalley, T., Case, C., Schaverien, J., Weir, F., Halliday, D., Hall, N. P., Waller, D. Θεραπεία μέσω τέχνης. Ελληνικά Γράμματα: Αθήνα, 1996.

[12] Wilkinson BA, Srikumar S., Shaw K., Orrell M. (1998). Drama and movement therapy in dementia: a pilot study.The Arts in Psychotherapy, Volume 25, pages 195-201

[13] Clark, T., (2009). Poetry--recovery and beyond. Australia Psychiatry 17 Suppl 1:S167-9.

[14] Baines, S., Saxby, P., Ehlert, K. (1987). Reality Orientation and Reminiscence Therapy A Controlled Cross-over Study of Elderly Confused People. British Journal of Psychiatry 151, 222 – 231.

[15] Hanley, I. (1986). Reality orientation in the care of the elderly patient with dementia three case studies. In I. Hanley & M. Gilhooly (Eds.), Psychologica1 therapies for the elderly (pp. 65-79). New York: New York University Press.

[16] Quayhagen, M. P., Quayhagen, M., Corbeil, R. R., Hendrix, R. C., Jackson, J. E., Snyder, L., Bower, D. (2000). Coping With Dementia: Evaluation of Four Nonpharmacologic Interventions International Psychogeriatrics 12, 249-265, Cambridge University Press.

[17] Yontef, G. M. Awareness, dialogue and process: essays on gestalt therapy. Highland, Gestalt Journal Press: New York, 1993.

[18] Wald, J. Severe head injury and its stages of recovery explored  through art therapy, art therapy for patients with Alzheimer’s disease and related disorders, in advances in art therapy. In Wadeson, Durkin and Perach. (Eds.). John Wiley & Sons: New York, 1989.

[19] Caprio-Prevette, M. D., & Fry, P. S. (2006). Memory enhancement program for community-based older adults: development and evaluation.  Experimental aging research, 22, (3), 281-303.

[20] Τσολάκη Μ., Κουντή Φ. Εφαρμοσμένα θέματα Παθολογικού Γήρατος. Κέντρα Ημέρας. Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer και Συγγενών Διαταραχών, Θεσσαλονίκη, 2010.

[21] Τσολάκη Μ. Κουντή Φ. Ψυχοεκπαίδευση οικογενειών ατόμων τρίτης Ηλικίας. Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer και Συγγενών Διαταραχών. Θεσσαλονίκη, 2011.